TESO – Kangin erot lo amairon akwat, egeuni kede ailamar akeju adiopet! Kwangin, Soroti ne pac abalai Teso distrikt, nesi apotu idwe Oduk kocibiata atoeta araasi 10.8.2020, akaulo na MPs kingarenikite aeraban, Rebecca Kadaga aijesakin odiiro lo airabet kosodete atiakun Soroti kwape ebooma (City) ka aibosio acie kwape nat Mbale, Hoima, Lira, Gulu ka icie.
Erai ibore yen icurotor itunga naarai esiyapuun eijaanakine ne ejaasi Iteso lu ingarenikit papa Emorimor, Augustine Osuban Lemukol. Abu akwap koduo Naebalasa icurosi isap, apesur ka ipolok kibwongasi kobala ekosio dup. Erai ngon lem einono lo Iteso lu eraasi nepetai lu ikanyet kotoma aipues naka itunga luko Uganda. Arai kijai ijo nen, abulo Soroti, etaapuu apugan iboro okek.
Egeunit erot loko Soroti okaru 1968, kwape etaun lodidi korai Teso distrikt, kwana ne elukunitos idistriktan 10, lu imoriaritos; Soroti, Bukedea, Kumi, Ngora, Serere, Amuria, Kapelebyong, Katakwi, Kaberamaido ka Kalaki. Akaulo na ikaru 16, erai itaun yen didi, aponi kikeunai kwape Emunicipaliti okaru 1984, kosodi akaulo na ikaru 36, araun Soroti Esite. “Epol eong alakara noi naarai adaun ber aisiboikin eong oicolong kanu aijaun Esite, esalit kwana aketun anaaga naitetet kanu acibitor atoet korot lo Esite,” ekekemo Julius Emau, emakanika loko Jua Kali korot loko Liverpool Osite loko Soroti. Eyatakit Emau ebe elosi kwana ngesi aikeun etatai lo itolosi ngesi koputosi kede Esite naarai ekot ijai kiding otaun kibula aboola k’oisao. “Ejai kwana eong da arereng adakar epelu lo elangir naarai ayapuu do Esite,” abala Jesca Akol, na egwelanari itima kotaun Soroti.
Eyatakit Akol ebe epatana kwana kesi ainenia ekweny lo epori naarai eponio aitopoloor esomero ka alaro na idegei nako Soroti. Iteso lu kwape kwana okaru kalu kesi ber emunoi ebe esiomaritos komisiikitos akiro nu akwana nesi ebalare kesi ebe ‘Emorimor’ apolouke ebe itodunitos aimorikikina na Iteso k’akwap kere.
Patrick Tukei, eyengunan kayait ne itutuonorere esisianakinak ngesi abala ebe ejok adolun naka Esite Teso konye ekot itunga acamun aijaun ka acamun iboro lu ekot Esite kanu apol. “Ebeit irotin icie apwakunun, adukena acie nu apugan, arai kirimutu ainapeta ngun osiep kus, ikatunga, ekot atiting ka aiyapaara,” ecori Tukei. Abala ebe ekot lu eyaitos ainapeta nuka Esite, aicor itunga naarai ipu ainingosia nu ebeit eibuga atereikinor ido ekot aicor itunga kodoco. Emorimori (Ekabaka loka Iteso), Augustine Osuban ngesi ejai ere ke loka aibuses Serere. Erai Soroti Esite lo ideco naarai; erai ere lo ti lo ibwanenit esomero lo itutuonorere etoporok idegei ko Kide nako Afrika kere.
Mere ngun bon, ejaasi da ka iunibasiten iuni lu elangir kimoriaritos; Soroti University, Busitema University Arapai ka atenu nako Kyambogo Universite kejaasi icie lu mam
eraasi luka apugan, Ejai da UCC Soroti, Soroti Comprehensive Nursing School ne itutuonorere anaasin ibore ejaiki idwe oduk aidu Abulayan – angajep ke Ikwiin.
Kanu ijo adolun Osite loko Soroti, ipedori ainenokin okweny ko Entebbe arai aikisokin agaali na apuuru kitorite Jinja toni Mbale kitori Kide (Bukedea), Kumi, kongaikinete ijo toma, arai mam, ipedori airimun ko Lango, kijesun alomun ko Lira ape osite woo. Mam imurokini aitorun orot loko Pallisa – Kumi lo adaun aikekeikin ekolas lo imilia bala epata apolon. Arai irai ogaali keju erai bodo ijo adapite isokono kilotari adai kocilet lo Awoja kolomuni ijo Osite.
Kopekwana eroikit apugan aiduk irotin kwape nat, Soroti–Katakwi–Moroto, ido ebeit apesikin ekolasi lu emwekimweki orot loko Malaba-Tororo-Mbale-Soroti, ape Coner Kamdini, ape kitoni Nimule apolouke ebe kodaun apua kotaun. Arai lem eja edabada arai egomas lo ingadat ijo asaduku, kolem kinga kokutak ekwam lo Esite.
Ne elomunitotor ITESO
Aiwadikaeta kesi ebalasi ebe elomunitos Iteso akwap nako Djibouti ikaru swi kau kopote toni Abbysinia toni ne esiarakinototor. Ido Iteso lusodit anyaritai ‘Itunga’, lu elomunitos kane ejai Oduk.
Ido ajaasi Iteso kede atekerin akanyape kwape; Ikariwok, lu araasi ajiok. Ikomolo, lu araasi adwarak Irarak, lu araasi amejak, Igoria, lu araasi adukok, Ikatekok lu araasi apurok, kosodi Ikinom, lu araasi imurok.
Paulo Omer, ngesi aponi kisiboikinai kwape Site Mayor, konyamari Moses Otimong kwape edairekta losodit. Ejaasi kwana Soroti Site kede ibukui iyarei, Soroti East ka Soroti West lu epote adumun MP kangin idiope. Ebeit bobo asekun MP naberu na ebwoikini Esite loko Soroti. Nepe iboikin oicolong lo elikorit ngesi, Omer lo emuriamuria bala apae, ngesi apoga kobala ebe eyir ber ngesi eicolong lo araut Esite Mayor.
“Eong ber losodit ido epol eong aiyalama noi naarai do kwana apol ainepun ko Soroti,” abala Omer. Apolon eicolong LC5 loko Soroti lo ecuro bala itaok yen enakit esurup, ngesi abala ebe kwape lo engarenikit ikansilan, apotu kesi kopesikisi alipan, kopupuni apugan nukec. “Kijai lolo oni ainumunum einyinyira wok ido ejaut Esite kede akanin ka akeje,” abala Egunyu.
Aeraban Kadaga ngesi arai apejonon na apolon ido ajai eminista lo akiro nu apuganasia nuko kwap, Raphael Magezi. Eleleba Solot, ido ajaasi iministan, MPs, lu ajore, kikamete lu iyemuto akiro bala imodialan ekopete enaka. Esite loko Soroti ngon! Herbert Edmund Ariko MP loko Soroti Municipalite ngesi aleli kobala ebe arai ejie eti kanu atiakuno naka Soroti City.
Ebala ebe elosete itunga aimedaun naarai epote aswamisinei ailelebun ka eijaanakine eyapuun. Adautu kwana isap ka apesur alemun itauon aibwo adakanar aiboisio nu egelegela. Itelai luka Agama ka Agora k’otem Kamuda, ecaalo lo Otatai kotem Asuret, Amen A ka Amen B, Opiyai A ka Opiyai B, Opuyo, Aloet ko Arapai ka Arapai Town Board kotem Arapai ka icie.
Ainingosia nu eminasi atereikin kede Esite
Ipu ainingosia nu etereikina kede Esite loko Soroti. Nu egogong kakere kesi idwe lu orotin, agwelanarak awate, amidicio na apiyai ka agasia na irumit etaun. Emeya Paul Omer ngesi abala ebe ebeit kesi aswam agogong awanyun ebe eteni etaun.
Abala ebe ekot apugan aiyatakin aloorin otaun tetere irimete kanu aituk agasia kane iboyoto itunga. Abala ebe apiyai nu irotin nesi ekoto aikeun, ido ekwenyarit esomak ke mere aiyilokina ailikonor isolosinei lu etacete itunga do cepak abaagat na apesen asalakin otaun.
Kodumak aidules acie otoma apapula!
