KATAKWI – Olap louniet nesi abu President Museveni k’ogolio akwap akaulo adeka na Ekorona anganyun Uganda. Egeunit ber adeka ngin aikopun Uganda kitorite ne ejaasi iderapan lu alomunenete Uganda ko Kenya, South Sudan, Tanzania kede idis lu alomunete ko Rwanda. Eroko itunga itumoro ebe arai na asalit otaun, kolouni ekorona ocaaloi. Karaida apotu ipolisin kotoma airac agweret kede abwanganar atidoi nu ekamule konye apotu itunga kimingasi akwes aitapalaunit adeka.
Eraasi 17.09.2020, korienguni Ngora adumun ebe aloma kolo adeka distrikt sek. Kiwakun eswamak iyarei lu edistrikt ko Ngora, aponi kitutuboi ainwak eswamak kere kideleleuno do ebe, ajaasi itunga ikanyare lu adakitos ekorona.
Nu kesi apotu koinanesi apoderosio nu edistrikt aitutub aigol adukena nu apolok nu edistrikt kede atwarar eswamak ikanyaare alosit ber aingadakin oreria kec.
Ambrose Onoria, RDC lo Ngora ido korai apolokiton ekomiti lo aitiji ekorona ko Ngora nesi etacaunit ebe apotu kesi kijukasi eswamak oreria kec adaun apaarasia 14 kanu apuponokin abwoetait na adeka ko distrikt. “Apotu keswamautu nu kanu ayuar itunga lu elosenenete odistrikta adumun aijaanakinio, ibore yen ti einaki kesi arereng na aikatun adeka na Ekorona kane ejaasi lu edekasi. Kimuno ebe, akaulo na isabiitin iyarei, ideleleuna eswamak kere lu edekasi k’odistrikt,” abala Onoria.
Eyatakit Onoria ebe, elomunit adeka na odistrikta akaulo itunga lu oministri lo apiyai airiamun kede eswamak lu odistrikt lo Ngora lu alositos ngina. “Akaulo na ainwak kesi, aponi kodumunai ebe adaunit ediope aikatun adeka na Ekorona, ibore do apotu etutubioto ainwak itunga k’odistrikt kere,” abala Onoria kiyatakite ebe, emunoi eswamak abongun oyapesin kec eraasi 1.10.2020. Ikunyukunya Katakwi! Ko Katakwi, ipolisin iyarei kesi ber ejenete aiwadikaeta kwape lu apotu kodumutu ekorona.
Michael Bwalatum, RDC lo Katakwi k’opolokite ekomiti lo aitiji Ekorona ngesi abala ebe, ageun ne enwakunere ipolisin iyarei kwape lu adekasi Ekorona, mam ber bobo edumunitere icie. “Ajai isio ationis na aitan adekak naarai amamete apiyai nu agwelunun inyamat kanu itunga ikanyare lu engadakitai konye apotu isio kebwarasi. Mam bobo akiro eroko ko Katakwi,” abala Bwalatum. Eyatakit ebe, apotu kesi kodumutu aitiban nu ikumes 154000 nu apon kogeunai aikor ko Katakwi Town Council, kilipite itunga acamun atupit ikisila lu igerunitai kanu aitikitik ekorona.
Kanu angaario na isomeroi, abala nBwalatum ebe, mam ber isomeroi kere ekapakina ido emuno nesi ebe, ikote aibisio nu ilipere da nepenen. “Ejai eibulone otemwan lu; Ongongoja, Okulonyo ka Guyaguya ido amunamun irotin kere lu ti itwasamata idwe alosio osomeroi,” abala Bwalatum. Etoronit itunga kanu araut lu mam epodokitos ayuarit aijar kec kane ejai Ekorona do apodokit aite lu ikisila bala itunga lu bon Ibusakinit aitiji adeka na. “Atamitos ti itunga apukonor isokoonin da konye itwasamai kwana isio ajore kanu aitikokit,” abala Bwalatum, kisialamikite lu angaleu kanu aicasit ayuarit itunga.
Eroko Kumi irapakina, itunga kesi kopekwana ejurungungitos otupitete eipone lo adipio adeka eswamak lu apugan otoma odistrikta keda Municipality.
Apedorosio nuko Kumi kesi ebalasi ebe, itunga kwana iwongon kesi adumun ebe ejatar ekorona ko Kumi ido ebe, ejaasi adumunun amukian ber. Kane ejai Christine Apolot, apolon eicolong loka LC5 ko Kumi ngesi abu kitigogong nu abwangun naka ekorona kodistrkt. Eyatakit ebe adu ekoronaaicak ocaaloi kwapenat; Akalabai ko Atutur nepepe ka aiboisio acie otem lo Ongino neda ebe ekotor kwana itunga acoikina. “Ekot itunga aisac akiro nu aiyagayogatoi ka akanin,” abala Apolot. Acamunit ebe, aponi kinwakunai ederepa ke ebe ajatar ka adeka na korona. Abala ebe, aponi ber kinwakai ngesi alopet kosodete adumun ngesi engalei, kilipite itunga acamun atupit nu edaunit eministri lo angaleu asipolkin.
Ajai isio ationis na aitan adekak naarai amamete apiyai nu agwelunun inyamat kanu itunga ikanyare lu engadakitai konye apotu isio kebwarasi ketwari kesi. Mam bobo akiro eroko ko Katakwi,” abala Bwalatum.
“ijai keda amuno ebe ti igoloki iyapiesin lu edistrikta konye itema ebe eteikisi ber
asodete aitidisiar etiai lo eswamak k’odistrikta.” Dr. Okoth Obo emuron lo
eyait nu angaleu ko Kumi ngesi abala ebe lucie kwi itunga iwongon lu apotu ikatutu adeka na kesi ejai ejautenekec esipo, ido itogogongit ebe edistrikta ngesi kopekwana adau aitegear akirot na ainwak
ber eswamak kere lu odistrikta
Alex Nandegye lo erai edararon kwape RDC Kumi ngesi ecamunit ebe epote kesi ber aiteikin ejautene lo ejaunor adeka na kwape ber eutare ainwak itunga ngun lu apotu idunyakinos keda ngun lu inwakunitai adeka tetere konye itutubi nu iswama arai epoloor enamba eswamak lu edekasi, Abu icor itunga acamun airic ikisila lu ailot akanin ka ainap amakisin ka aisac aiboisio nu ileleba itunga lu egeglegela.
Ilipit lu esupak aseata ainyein aituk itunga kotoma onambai luipu ibore emina ainakin arereng ne ejai adeka na aikop, Nandegye ngesi da ilipit Ikristayon ka engarenok Luka ekanisa anyun ebe etupete kesi nu adau epresident alimor ebe itunga 70 bon ebeit aiboi okanisa ailip. Ido kana iyareit aokot acie nu eswamak odistrikta ngesi aponi oyangarai ainwak kanu ekurut lo ekorona. Ko Kapelebyong, eyaitone lo angaleu ko distrikt nesi ekapakina aitiji adeka na ekorona neda ber emameor idio itunganan yen inwakunitai ebe, ejatar adeka na ekorona kangina.
Etiimu ke Margaret Walakira, apolokiton angaleu ko distrikt ka Ronald Kedi, RDC lo Kapelebyong kesi icasitos aiwe iyemuto lu aitiji adeka na ekorona.
Emuron lo eyait ekomiti lo aitiji adeka na ekorona ko Teso kere, Dr. Wilson Etolu,
ngesi abala ebe, erono ejautene cut ko Teso naarai idau ber adumun itunga 100 lu edekasi ko Teso. Eyatakit ebe adaun ber atwarar 57 lu adautu angaleun ido 47 kesi ber eroko irogasi k’adekisia nu ko Teso kere. Eraasi ngul kere lu edekasi lu eponitos kaiboisiio nu egelegela ko Teso, mere kwa ajaar otunga lu alomunenete ko kinga nako Teso, abala Etolu.
Eyatakit ebe, itunga ikanyaarei kesi ber eroko ejautene kec erono noi k’adekis ido iyasio ekwam. Abala ebe, egeunitos kesi agitakin iwoodin iyarei kanu adeka na adeka na ekorona konye ebe elosete kere ilelebunos naar ebe, edumunenete kesi kwana adepar itunga 10 kangin paaran.
Etacaunit ebe, idiope itunganan ngesi ber atwana ko Teso ido erai lo elomunit ko Kaberamaido. Abala ebe, ayangaritai loatwan ngol owoodi komam ejenio ebe adeka ekorona konye inyikoki adeka ke, kotwani apaaran nape amatunete akipi nu
akuan ke ayangaar ainwak. “Iboikin isio, apotu kadumutu aiboisio nu ipu nu apolor adeka na kwapenat; Kumi, Ngora kede acie aiboisio ko site lo Solot. Apotu ayaitok lu aiboisio kangun kitutub ber agolokin edistritk kwapenat lo Ngora neda ejaasi Kumi da aitemitem nu agolokin kanu ayuar aijar na itunga,” abala Etolu.
Eyatakit ebe, apotu kesi kogolokisi amatetait na enyaritai New Busina Hunters ko Solot akaulo adumun epejonon ediope ejatar ka ekorona ido kinwaki eswamak kere. Eyatakit ebe, eswamak iyarei luka Etop radio kesi aponi kodumunai edekasi ijo ebe, ejaasi ber adumunun amukian k’adekis na apolon ko Soroti.
Amwakiata akiro ko Soroti naarai ebala Etolu adaun agolokin ewoodi lo lem etacio apero toma akaulo adumunere adekan ediope. Abu icorak itunga atupakin nu edaunit emiistri aigirun kobala ebe edolit itunga angicakina bonik kanu apedor aipikor anyalatoi na ekorona.